Vijf tips om thuiszitten te helpen voorkomen

Dag in dag uit staan duizenden leraren in het basis- en voortgezet onderwijs klaar om het beste onderwijs te verzorgen aan hun leerlingen en hen daarmee klaar te stomen voor een mooie toekomst. Maar wat als het je als leerling niet (altijd) lukt om naar school te komen en je daar dus geen gebruik van kunt maken? We weten dat er ondanks alle inspanningen van de afgelopen jaren nog altijd veel leerlingen thuis komen te zitten, om uiteenlopende redenen. En we weten ook dat de gevolgen van dit thuiszitten groot kunnen zijn: van leerachterstanden en isolement tot een vergroot risico op armoede of suïcidaliteit op latere leeftijd.

Dit willen we natuurlijk voorkomen!

Onze expertisegroep schoolaanwezigheid deelt daarom graag enkele tips die kunnen helpen als leerlingen een drempel ervaren om naar school te komen.

Natuurlijk gebeurt het weleens dat een leerling plotseling uitvalt. Toch gaan hier in de meeste gevallen wél signalen aan vooraf. Eén van de belangrijkste signalen is – ironisch genoeg – eerder verzuim. Als een leerling af en toe een dagje ziek is, kijken we er niet altijd direct van op. Toch is het goed om ook dan alert te zijn, en in de gaten te houden of het verzuim niet geleidelijk toeneemt. Zorgvuldig gebruik van de aanwezigheidsregistratie kan hierbij helpen. De veelgebruikte digitale leerlingvolgsystemen bieden vaak meer mogelijkheden dan we denken om op school-, groeps- of individueel niveau de aanwezigheid van leerlingen te monitoren.

Maar wanneer ga je dan tot actie over? Deze afweging kan voor iedere school en situatie net weer anders zijn. Het kan houvast geven om als team te bespreken welke acties je vindt passen bij welke mate van aan- of afwezigheid. Spreek bijvoorbeeld af dat de mentor of leerkracht altijd de ouders belt wanneer de aanwezigheid onder de 95% komt. Hierbij is ook oog voor bijkomende signalen relevant. Geven ouders aan een strijd te ervaren rond het naar school gaan? Klaagt de leerling wel heel regelmatig over buik- of hoofdpijn? Of trekt hij of zij zich terug op het schoolplein als de les bijna weer gaat beginnen? Bijkomende signalen zijn reden om eerder in actie te komen.

In de eerste periode dat een leerling moeite heeft om naar school te komen, kan het heel effectief zijn voor de terugkeer naar school om dit breed op te pakken. Vaak zijn bij de eerste tekenen van verzuim alleen de mentor of leerkracht op de hoogte. Het kan het welbevinden van een leerling in deze fase echter een boost geven wanneer ook andere leerkrachten, docenten en wellicht de conciërge net even wat meer positieve aandacht geven. Hiervoor hoeven zij niet eens helemaal op de hoogte te zijn van de situatie; een eenvoudig signaal van de leerkracht of mentor kan voldoende zijn. Uiteraard is het belangrijk om dit met de ouders te overleggen en na te gaan of deze aanpak bij de leerling past. Zorg er ook voor dat je niet vervalt in overdrijven. Maar hoe fijn is het voor een leerling om zich gezien te voelen?

Juist omdat het grote gevolgen kan hebben als naar school gaan niet lukt, willen we graag effectief ingrijpen en het probleem snel oplossen. Daarbij ligt een veelgemaakte misvatting op de loer. Bij schoolverzuim leiden kleine stapjes namelijk vaak sneller en stabieler tot de gewenste uitkomst (weer naar school gaan, het liefst met plezier) dan grote stappen. Bij gróte stappen ligt het risico van een gróte terugval op de loer. Bovendien heeft gedragsverandering altijd enkele weken nodig voordat deze ingeslepen is. Dus ga je bijvoorbeeld over tot de inzet van een opbouwschema, probeer dit te laten aansluiten op wat de leerling nu lukt. De verleiding is soms groot om bij een succesvolle week direct een nieuwe grote stap te nemen, zeker als de leerling en ouders net zo enthousiast zijn als jij. Weersta deze verleiding en creëer rust en de gelegenheid om het succes ook echt even te ervaren. Betrek de leerling uiteraard wel bij de plannen die gemaakt worden en leg zo nodig goed uit waarom je kleine stappen voorstelt. Wanneer zich toch een terugvalmomentje voordoet, raak dan niet in paniek: zet met de leerling een stapje terug of maak een pas op de plaats en houd vooral vertrouwen.

“Uit het oog, uit het hart” is een gevoel dat thuiszitters en hun ouders regelmatig benoemen. Gezien worden is voor alle leerlingen waardevol, en voor leerlingen die moeite hebben om aangehaakt te blijven bij het onderwijs en hun klas nog nét even extra waardevol. In de dagelijkse drukte wordt vaak wel opgemerkt dat een leerling afwezig is, maar soms is het in de waan van de dag lastig om het contact te blijven zoeken. De vermijding die sommige leerlingen laten zien, kan ook voor onzekerheid zorgen: zit de leerling er wel op te wachten dat iemand van school elke keer weer contact zoekt? Onze ervaring leert dat thuiszittende leerlingen het heel erg waarderen als hun mentor of leerkracht zich inspant om hen het gevoel te geven dat ze niet vergeten worden. Een kaartje van de klas of het nabrengen van het kerstpresentje kan van grote betekenis zijn: vaak worden gebaren als deze naderhand genoemd als lichtpuntjes door ouders en leerlingen. Zelfs als je verwacht dat een groepsactiviteit te veel is, is het voor een leerling fijn om te weten dat hij of zij wel altijd welkom is. Soms kunnen digitale middelen je helpen de leerling te blijven betrekken.

Bij verzuim geldt dat hoe eerder gehandeld wordt, hoe groter de kans op succesvolle terugkeer naar school is. Het inzetten van passende interventies in de eerste fase is dan ook van groot belang. Vaak gaat tussen de eerste signalen en het inschakelen van hulp veel kostbare tijd verloren. De situatie lijkt in het begin nog wel te overzien en het is natuurlijk verstandig om eerst te kijken wat je als school zelf nog kan doen. Ook externe ondersteuners hebben in de beginfase de meeste tools in handen. Wacht je te lang met het doorzetten van de hulpvraag, dan heeft dit vaak tot gevolg dat een veel intensievere aanpak nodig is en er soms direct opgeschaald moet worden. Onze laatste tip is dan ook om op tijd alvast iemand mee te laten denken en advies in te winnen.

Samen staan we sterker!

Mandy van Leeuwen

Gedragswetenschapper